“Ахир мени онам бемеҳр туққан..”

Агар, эрталаб йўлда ўйчан келаётганимда, эски, синфдош дўстим йўлимни тўсмаганида ва хаёлларимни тарқатибюбормаганида, онам ҳақида бошқа нарса ёзган бўлар эдим. Ёки, ҳеч нарса ёзмасмидим, билмадим.

Мана энди, ташқарида ёмғир, бўм-бўш хонада ёлғиз қолганда, қалтираб туриб шуни ёзишни бошладим.

Кейинги ярим соат ичида нима ёза оламан, буни билмайман...

Бугун 24 декабрми ёки 23 декабрмилигини, аниқ билмайман.

Онамнинг туғилган куни 24 декабрда эдими ёки, 23дами, буни билмаяпман. Очиғи, туққан онамнинг исми Ўралойми ёки Ўғилой, буни ҳам анча вақтгача билмай яшаган эдим.

Онам. Мен бу аёлни мактабдаги мажлисларга, ундан ор қилганим учун чақирмасдим, ўқитувчига эса, касал ётибди деб ёлғон айтардим. (Чунки, опам, Жиззахда онани шундай айтади кўпчилик, доим шолрўмол ўраб, рўдапо кийимларда юрар, жуда кекса кўринар эди). Кейин у ростдан ҳам касал бўлди. Кейинги 10 йиллар ичида уни фақат тўшакда бемор ҳолида кўрдим.

У қандай дардлар билан оғриди, буни ҳам билмайман.

(Гимназиядан қайтар эканман, (у замонларда телефонлар йўқди) ҳар доим “онам ўлибқолмадимикин?” деган ҳадикда бўлар эдим).

Онамнинг сочлари ҳозир оқми, қорами, буни билмайман.

Онам, мани туққанидан афсусланганми ёки йўқ, буни албатта била олмайман.

Онам, қизлик даврида нималарни орзу қилган, буни ҳеч қачон била олмасман.

Онам, мени гўдаклигимда эркалаганмиди, буни билмашим аниқ.

Отам уни қаттиқ чўчитган, қўрқитгандир балки, болаларига ҳам ҳадди сиғиб бир нима демас эди.

Бир сафар унинг русчани ва адабиётни билишини кўрганимда ҳайрон қолганман.

Хоҳласанглар ҳайрон қолинглар, хоҳласанглар лол бўлинглар, юрагимни шунча қурум босган.

Балки, манда, танамда қандайдир суюқлик етишмасдир?

Яна шуни билмайманки, бу постни ёзиб бўлиб, онамга телефон қиламанми, ёки жиллақурса, смс ёзаманми?

Ва шунингдек, унга қандай қиз муносиб келин бўла олишини ҳам билмайман...

Садақа сўровчилар

Мен расво ва ярамас одамман.

Ҳеч бир киноя ва муболағасиз шундай.

Бугун азгина бўш вақтим бўбқолувди, тағин, қўлимгаям азгинча пул тушибқолувди. Шаҳар айланишга чиқибкетгандим яна.

Масжид олдидан ўтаётганимда, атрофимни тиланчилар ўраб олди. Боласини шолрўмол билан орқасига боғлаб қўйган жиккаккина қорамағиз аёл чўпдек озғин қўлларини чўзди. Олдимга қандайдир сўқир кишини етаклаганча бир тўда бола келди, майиблар ўзларининг майиб жойларини кўрсатди, яримяланғоч гўдаклар эса тинмай чақа сўради. Уларга майда-чуйда пулларимни бўлиб берганимдан кейин ҳам олдимда яна бир соппа-соғ бола пайдо бўлиб, “Худо йўлига садақа беринг” дебқолди. Ундан “Худо деганинг ким?” деб сўрадим. Миқ этмади. “Бор, санга пул бермайман” дея узоқлашдим ундан.

Фейсбукда ҳам, твиттерда ҳам шундай худони танимасдан, унинг номини тилидан қўймайдиганларнинг бир талайини учратаман. Динни шундай тарғиб қилишадики, дин наҳот шуларнинг садақа сўрагувчилардек аюҳаннос солишларига муҳтож бўлса  деб ўйлаб қоламан.

Улар дин билан фанни солиштириб, Эйнштейнни дин тарафга қўйиб қўйишади.

Улар фейсбук аккаунтидаги шаккокона гаплари учун атеист болани излаб топиб, ўлгудек калтаклаб келишади.

Улар қизларнинг нима кийишини муҳокама қилишни ўзларига эп кўриб, ўзганинг ишига бурниларини тиқишади.

Тим Кукнинг баёнотидан кейин, у ишлайдиган компания маҳсулотларини инкор қилиб, бошқаларни ҳам шунга ундайди ўшалар.

Мен расво ва ярамас одамман. Динни ҳам, фалсафани ҳам чуқур ўрганмаганман. Кўп гапира олмайман ҳам.

Мен расвоман, лекин бундоқ олиб қарасак, қай бирингиз расво эмассиз? Қани ким гуноҳ қилишдан муҳофазаланган? Гейлик оғир гуноҳдир балки қайсидур китобларда ёзилганидек. Лекин, ундан чандон оғир гуноҳларни қилиб юрибсизларку ўзларингиз?

Мен расво ва ярамас одамман. Лекин маънавиятим паст эмас мен одамнинг.

Ва яна шуни биладиган одамманки, дин – руҳий ўсиш, баркамоллашиш воситаси, асло тубанлашишнинг эмас.

no title

Отам ҳам, бобом ҳам, отамнинг бобосию, бобомнинг бобоси ҳам, менимча, нечта аждодим бор бўлса, барчалари мулла ва имом бўлиб ўтишган. Ҳатто, ўтмишдаги қариндошларим орасида дам солиб, сувларни тескари оқизган, ўликларни тирилтирган ёки жониворлар билан тиллаша олган афсонавийлари ҳам ўтган эмиш)

Силсиланинг навбатдаги бўғини бўлган мен ҳам, мурғаклигимданоқ “эскича билимлар” олишим учун шаҳардаги мадрасага топшириламан. У ердаги домлам доим бошимдан анқийдиган шампун ҳидидан шикоят қилар эди. Бу ерда мендан ташқари турли тоғу тошлардан, чўлу биёбонлардан келган йигирма чоғли болакайлар ҳозир бўлишган эди. Биз эртаю кеч бир хонага тиқилволиб чуғурлашар, домла нима деса уни такрорлаб бақирар эдик. Ҳар ой охирида келишига рухсат берилган отамиз ва онамиз йўлига кўз тикиб кун ўткарар эдик. Фақат бир сафдошимизнинг келиб кўрадиган кишиси йўқ эди. Унинг ёши биз қатори бўлган эса-да, кўзлари катталарникидек тийран боқар, энг ақллимиз ва жўрабошимиз ҳам шу эди.

Бир куни домломиз устимиздан қулфлаб, қайгадир кетиб қолди. Кечга яқин қайтиб келганида эса, биз кўп гуноҳ ишларни қилиб юборган эдик. Ўша жўрабошимиз саллаларимизни олдида, юмалоқлаб копток ясабберди. Биз ўшанда каттагина хонамизни футбол майдонига айлантириб, хонани обдон тўзитдик, ёстиқбўрон ўйнаб, ёстиқларни йиртдик, жавонларни қулатдик ва охири чарчаб ухлаб қолдик.

Эрталабгача бу қилиқларимиздан мадраса бош мудири ҳам хабардор бўлгани аён бўлди ва энди биз чурвақаларни қаттиқ жазолов кутаётганди. Лекин, мударрисимиз ўртага тушиб, жазони енгиллатишга эришади – унга кўра, биз қаттиқ тазарру қилишимиз, пушаймонларимизни йиғиларимиз билан ифода этишимиз керак бўларди. Қилмишидан афсусланмаганлар эса, сазойи қилиниб, мактабдан ҳайдалиши пўписа қилинади.

Бошқалар қандай эплашган билмадиму, каминангиз маҳалламиздаги энг хунук татар қизни эсласам бас, кўзларим лиммо-лим ёш билан тўларди. Лекин аниқ эслайман, атрофимдаги йиғи товушларидан қулоқларим батанг бўлаёзган эди. Ҳатто бир дийдаси қаттиқ болакай қўлларига туфалаб, кўзларини намлаб, чунонам уввос солгандики, кейин анча вақтгача томоғи хириллаб, гапира олмасдан юрганди.

Шунда яна кўзим тушиб қолдики, Ихтиёр (жўрабошимизнинг исмини айтиш энди эсимга келибди) қўлларини чўнтагига суқуб, бир чеккада бизни лолу ҳайронлик билан кузатиб турган экан.

Уни йиғламагани учун қаттиқ жазолашди – қўлларига учига темир қадалган таёқ билан уриб, кўзларидан ёш тирқиратилди. Камлик қилганига юзини ҳар биримиз туфугимизда намлаб ўтдик… Ва охирида уни шаҳардаги рус болалари тарбияланадиган етимхонага жўнатиб юборишди.

Бироз ўтиб, у даргоҳдан ердан қочиб кетдим. Диний уламо бўлиб етишувим кутилаётган келажагимдан воз кечдим-у кетдим.

Яқинда ўша дўстим ўлди (унинг хотираси ҳаққи-ҳурмати юмшоқроқ айтгим келди бу сўзни). Аниқроғи ўлдирибкетишди – квартирасидаги ваннахонадан жасади топилган. Унинг таъзиясида ўшанда холис шавқатсизлик кўрсатган кўпгина мактабдошлар қатнашди. Биз ростакамига йиғлашдик ўша куни.

Йиғлагиси келмаганда йиғламасликни, ёлғон сўзлагиси келмаганда ёлғон сўзламасликни, қарсак чалиш ўринсиз бўлганида қарсак чалмасликни, куйлашни истаганида куйлашни, билишни хоҳлаганини билишни, кетгиси келганда кетишни ўргатган эди бу дўстим.

"Пахта солиғи"

“Қўлингдан келса тушуниб ол” услубидаги постлардан олдин яна бир қанча қуруқ гапларни айтиб қолмоқчиман.

Кеча яна йўлчилик қилиб кетаётган эдим (доктор кўпроқ ҳаракатда бўлишимни тавсия этган, ҳадеб кўчаларни кезишим боиси ҳам шу), “Беруний” метроси яқинида бир укахонни – факултетда ўтган йили биринчи курс бўлган, бу йил иккинчи курсга ўтган талабани учратиб қолдим. Миллий университетнинг журналистика факультетида.

Уёғдан буёғдан гаплашиб, ҳол-аҳвол сўрашганимиздан сўнг, унинг бу ерда серрайиб нимани кутиб турганига қизиқдим. Ана дардини достон қила кетди-ю… Айтишича, биз омон-омон замонларда ўқиб, битириб олган эканмиз. Энди у ерда аҳвол мушкул бўлиб қолганмуш. Декан ва замдеканлар янада шавқатсизлашибди, ўқитувчилар “одам танимас” бўлиб олишибди. Буям етмагандек, университетда пахтага сафарбарлик эълон қилинибдию, мустақиллик кунларидан бери биринчи маротаба журналистика талабалари ҳам шу мажбурият қаршисида қолишибди. Болалар албатта, йиғилволишиб пўнғиллаб норозилик билдиришган, ишбилармон проректор эса сулҳ таклиф қилган – пахтага боришни истамайдиганлар 100$ дан йиғсин, пули йўқлар кўрпа-тўшагини кўтариб, автобусга минсин. Ҳали “контракт пули”дан қутилар-қутилмасларидан жорий этилган бу янги солиқ – “пахта пули” кўпчиликнинг тинкасини қуритипти. Ана энди факультетда вазият бундай эмиш: талабалар уч тоифага бўлинган, харажатдан қочиб далаларга жўнаб кетганлар, пулни тўлаб қўйиб, дарсхонада ўтириш ҳуқуқини сақлаб қолганлар ва на уёқли на буёқлилар. Учинчи тоифадагилар касалми, касалмасми, яроқлими, яроқлимасми, оқми, қорами, бундан қатъи назар, “ректорнинг қаҳрига учраганлар” рўйхатига киритилибди. Энди улар пахтага жон деб чиқмоқчилару, асло рухсат йўқ эмиш. Энди улар факультет остонасига ҳам яқинлаштирилмас, улар билан ҳеч қандай музокараларга киришилмас ва уларга ҳар кунги дарсларда “НБ” тайинланиб, уларга нисбатан, тахминан “фалон соат дарс қолдиргани учун ушбу талаба талабалик сафидан чиқарилди” кўринишида иш тутиш режалаштирилаётган экан. Ҳа, ҳа, ҳайрон бўлманглар, факультетда ҳар куни дарслар ўтилмоқда, бир ҳовучгина талабага бўлса ҳам. Яна бир ҳовуч талаба азоб-уқубат ва хўрлик кўриб Мирзачўл далаларида хизмат қилмоқда. Яна бир қисмидан эса шунчаки воз кечилган – кўчага ҳайдаб чиқарилган улар. Хуллас, пахтага ббориш бир хўрлик – қолиш пулини тўлай олмаганингдан уяласан, пулини тўлаб аудиторияда ўтириш бир хўрлик – бошқа ўртоқларинг аҳволи бу бўлса-да, сен бу ерда ялпайиб ўтиришинг виждонингни эзади. Учинчилари эса, кўчада юришибди юқорида айтганимдек...

Хуллас, ҳаммаёқда аҳмоқгарчилик. Тўғри, пахтани териш керак, терганда ҳам, чаноғида қолдирмасдан тоза қилиб териш керак. Лекин, 4 йил курсдош бўладиган қоракўзларни нима керак бунақа бир-биридан ажратиб? Қанча дод-вой қилса ҳам, мажбуран олибкетсин ҳаммасини. Олибкетсин ҳаммасини бирданига, биргаликда кўрсин нима кўрса, биргаликда қилсин нима қилса, маҳаллий жўжахўрозлардан биргаликда калтак есин керак бўлса, қийинчиликларни бирга енгишсин, дўстликлари шундай кунларда тобланиб, мустаҳкамланибкетсин.

Ўзимнинг ўзимга маълум қилишимча, эфир вақтим якунланиб бормоқда экан. Ҳа, демак, уни эшитиб бўлдим, энди нима қилмоқчи эканини ҳам сўрадим. Ҳали буёғини эшитинг бўмасам. Уйидан пул жўнатишибди – юз долар. Лекин, пулни кимга бериш борасида иккиланаётган экан: “пахта пули”ни тўласинми, “учинчи ведомост”ни ёпсинми ёки квартира эшигида уни пойлаётган “хозяйка”сига олиб бориб берсинми? Шу вақтда боланинг телефони жингиллаб қолди ва 100$ нинг қисмати аён бўлди. Йигит “нима бўлса бўлди” қабилида иш тутиб, таниш қизлар билан “Истиқлол” санъат саройига боришга қарор қабул қилди.

Шу жойида текин реклама: Ҳаёт машаққатларидан зада бўлиб юрибсизми, марҳамат, айни кунларда ўз дастурларини намойиш этаётган “ҚВЗ” ҳазиллари билан кўнглингизни кўтариб, дардларингизни пича унутинг!

Pi/eS: Кечаси билан тушимга проректор кириб чиқди. Ҳар қадамимни таъқиб этиб, пулни сўрар эмиш. Бир амаллаб, 100$ топиб берибман. Энди ҳозир ўйлаб, афсусланиб, ачиниб ўтирибман, унга пулни нега бердим-а, ахир, худога минг қатла шукрлар бўлсинким, бу ер юткур университет олдида ҳеч қандай мажбуриятим қолмаган – битириб кетганманкууу?!

Тамерланг

Охирги кунларда ижтимоий тармоқларда муҳокамаларни келтириб чиқарган ва бизнинг эътиборимизни ҳам ўзига қаратган воқеалардан бири –  Голливуд киноижодкорлари томонидан Амир Темур образини киноэкранларга олиб чиқиш лойиҳаси ишлаб чиқилгани бўлди.

Бу ҳақида аввалига podrobno.uz , кейин етакчи интернет нашрларимиз daryo.uz ва kun.uz ҳам хабар берди.

Твиттер ва фейсбук нинг ўзбек фойдаланувчиларини бу хабар бирқадар тўлқинлантирганини ҳам кузатдик. Кимдир Амир Темур сиймосини гавдалантириши кўзда тутилаётган Хью Жекман бу ролга муносибми йўқмилиги ҳақида бош қотирса, яна кимдир жаҳон киночиларининг буюк бобокалонимиз ҳақида кино ишлашаётганларидан фахр туйғуларини ҳис қилаётганини баён қилди.

Хабарда айтилишича, ушбу фильм сенарийси америкалик ижодкорлар томонидан ёзилган ва рус бизнесмени томонидан молиялаштирилган. Кинокартина продюсери Андрей Поклонский демоқдаки, сюжет асосан Амир Темурнинг рус ерларига қилган юришларини қамраб олиши режалаштирилмоқда.

Ўша ҳомий-бизнесменнинг шу ҳақидаги интервъюсинни ўқиб қолдим. У билдириб ўтадики, филъмдаги асосий кулминация Амир Темур Рязань ерларига етиб келганида, тушига Биби Мариям кириб, саркардага ортга қайтиб кетишини уқтириши ва натижада шундай ҳам бўлиши. Бундан кўринадики, ушбу филъмнинг мақсади христианликни улуғлаш ва Амир Темурни шарманда қилиш.

Амир Темур шахси ҳақида ундан кўп яхшилик кўрган испан элчиси де Клавихо ёзган. Унга лаганбардорлик қилиб кун кўрган бир талай сарой тарихчилари ёзган. Европани усмонлилар зулмидан қутқаргани учун кичик-кичик қиролчалари миннатдорлик хатчаларини ёзган. Кристофер Марло исмли инглиз драматурги “Буюк Темур”ни ёзганини мактабда бот-бот эшитиб юрардик. Яна “Ночной дозор” ёки “Дневний дозор” иккисидан бирида ёш Темур образи киритилган. Лекин бу ролни қисиқкўз қозоқ йигити ўйнаб, қозоқча гапиради..

Ўзимиз ёндириб юматилган балонлар ёрдамида ишлаган киномаҳсулотимизни эса, бировга кўрсатиб бўлмайди…

Маълумингиз бўлсинким, Амир Темурни руслар ҳам, барча кавказ халқлари ва турклар, Ўрта Осиёдаги бошқа халқлар ҳам шавқатсиз ва қонхўр бир босқинчи сифатида жуда ёмон кўради. Айни кино ишланиб, экранларга чиққач, бундан ларзага тушиб, лолу ҳайрон қолманглар дейман холос.

pushkada qolgan odamning dardi..

Birovlar nega yozmay qo`yganimni so`rashadi.

Yozishku qiyinmas. Har kuni bitta nimarsa qoralash ish emas. Lekin,sharillatib-taqillatib yozib tashlayversak, hamma oson ish ekan-ku bu deb, bloger bo`bketmasin deymizdaa))

Aldadim albatta. Boshqalarni bilmadim-u, manda boshqa sabab bor.

Buni tushkunlik deb ham bo`lmaydi. Qolaversa, mendagi tushkunlikni doimiy hisoblab, “tushkunliklar knyazi” martabasini xatlab berishgan bo`lsaa..

Bu shunday holatki, barcha endi seni yomon ko`rib qolgandek, his qilasan o`zingni.

Bu shunday holatki, yemagan somsangga pul to`lash alam qilayotkan bo`ladi.

Va yana, bu holatni shunday ta`riflash mumkinki, endi noma`lum muddatgacha pana-pastqamlarda yurishing kerak.

Futbolchilarda hech qanday jarohat olmasa-da, formada bo`lmaslik holati borku, o`shangayam o`xshatish mumkin.

Qaysidir yili, Eden Azar Suonsi bilan o`yinda edi shekilli, “ball-boy” to`pni bermasdan, vaqtni cho`zgani uchun, undan to`pni kuch bilan olib qo`yishiga to`g`ri kelgandi va alal-oqibatda butun olam uni vahshiylikda ayblab chiqqan edi. O`sha voqeadan keyin Azarning o`yini pasaydi, fentezi o`yiniga umuman yaramay qoldi desayam bo`lar)

Yoki, Runining bir mojaroga aralashibqolganini olaylik. O`sha mavsumda u ham “mandraj” holatida yurib, o`yindan gol urish tugul, penalti zarbalarini osmonga qarata yo`naltirganlarini ko`pchilik yodida saqlasa kerak. Tag`in, Jerardda shunaqa davr bo`lganini eslashimiz mumkin..

O`zimga keladigan bo`lsak, o`zimga kelishim u qadar ko`p vaqtni talab etmasligi tayin. Oxirgi sayrdan omon qaytmagan zontik o`rniga boshqasini olib, ko`chalarni yayov kezishim yaqin.

Эрматов в студию..

Ҳали етти ёшда эдик. Мактаб синфхоналарида пайдо бўлдик. Директор янги ўқув йили бошлангани муносабати билан нутқ сўзлади. Биз илк марта қарсак чалиш ҳадисини олдик…

Тез-тез йиғилишлар бўлар, ойлар мобайнида биз кафтни кафтга уриш машқи билан маҳоратимизни ошира борардик. Қаерда бўлмайлик, кимни кўрмайлик, таърифларга тиллар ожизлик қилиб, жон-жаҳдларимиз билан қўллар орқали ўз эътиборларимизни эътироф этаверардик.


Бир қиз танишим ўша кунги, “Бунёдкор” стадионида Равшан Эрматов билан учрашувга таклиф этганида дарҳол одатдаги баҳоналардан бири, масалан шу куни умуман Тошкентда бўлмаслигим ҳақидагиси билан рад жавоби бера қолгандим. Ва мана ҳозир шу қилганим нақадар тўғри бўлганига қаноат ҳосил қилиб юрибман.

“Давр”да кўрсатишди: Эрматов атрофида ярим доира ясаб камолотчилар ўтириб олишган экан. Доирадан ташқарида қолганлар уларнинг ортидаги трибуналарга сочилиб жойлашишган эди. Бу мезбонлар меҳмонларни пойгак тарафга таклиф этишганига ҳам ўхшаб кўринаркан…

Атрофда эса “Тез ёрдам” дамаси ҳам, милиция фургони ҳам йўқ эди. Камолотчилар сафида эса каминага дуч келиши ҳаёти учун хавфли бўлган нусхалар бор эди.

Ва савол-жавоблар бўлибди. Яхшиям бормаганим. Йўқса, реферига, Украинадаги жараёнлар бўйича позициясини аниқлаш учун савол бериб ёки унинг келгусида, қачондир, Ўзбекистон президентлиги сайловларида қатнашиши мумкинмилигини сўраб, ҳаммани ҳаяжон ичра қолдиришни хоҳлаб қолармидим?..

Ёки, “Бошқа юртлик ҳамкасбларингизга ҳавас қиласизми – ўз юртларида ўз ҳолига ташлаб қўйилган ҳолатда, тинчгина ишлаб, яшаб юришганига?” дермидим балки…

Унда, зулфиячисифат камолотчи қизлардан бири каби, “Жаҳон футболида одил ва объектив ҳакамлик қиласиз…” деб бошласаму, у “Авваламбор, адолат ота-боболаримиздан биз ўзбек фарзандларининг қонига сингиб кетган …” деб давом эттириб, ўзиниям, бошқаларниям алдаб кетса?

Эрматов нима каромат кўрсатдики, уни қаҳрамонга чиқардинглар?

Ҳатто, финални бошқаришга лойиқ топилмасдан, ишончимизни қора қилдику?

Ҳолбуки, жаҳон чемпионатининг ҳамма ўйинини бир ўзи бошқарган тақдирда ҳам, мен уни миллат қаҳрамони деб атамасдим. У нари борса, ўз касбининг устаси холос мен учун.

У умумхалқ миқёсидаги нима иш кўрсатдики, масалан, мамлакатдаги ишсизлик муаммосини ҳал қилиб қўйгани йўқки, уни қаҳрамон атасак.

Тарих бари бир беаёвлик қилади. Эрматовдан кейин кимга қарсак чаласизлар?

Арафа

Санча айтганидек, кеганда ёзиб қўйиш керак, нима бўлса ҳам.

Гулбоғча ўртасида чалқанча ястаниб, дам осмонга, дам смартфонимга тикилиб ётгандим. Ёз осмонидаги оппоқ ва оқроқ булутлар дам қайсидир жонивор шаклида, дам қандайдир киши қиёфаси билан ёки бирда ҳам ҳайвон ҳам инсон бўлиб ўтиб юради. Биринчи қараганимда иккита алоҳида булут парчасидан ўзга нарса йўқ эди осмонда.

Ҳа, менинг ҳаётга бўлган қарашларим ҳам ана шу тахлит сезилмасдан ўзгариб кетаверди…

Ёзнинг бу нақадар гўзал кунида миямдан ўтган, ҳис қилганларимнинг ҳаммасини биратўла ифода қилишга уриниб кўраман.

“Хўш. Университитет таълимини тамомладим. Энди нима қиламан? Қандай тадбир кўраман?” дейман ўзимга ўзим. Миямдан қайта-қайта ўтган ва ҳис қилган нарсаларимнинг ҳаммасини учта алоҳида фикр туркумига ажратса бўлади.

Биттаси – эски ҳаётдан, фойдасиз билимлардан, ҳеч нарсага ярамаслиги маълум бўлиб қолган билимлардан воз кечиш фикри. Булардан воз кечиш алланечук завқли кўринади. Булардан воз кечиш осон ва содда йўлга ўхшаб ҳам кўринади.

Иккинчи хил фикр ва тасаввурларим эса энди бошламоқчи бўлган ҳаётимга тааллуқли деса бўлар. Мен бу янги ҳаётнинг соддалигини, тозалигини, қонунийлигини равшан ҳис қилиб, ундан қаноат ва ўзни қадрлаш туйғуларини топишга ва тин олишимга ишона оламан.

Учинчи туркум фикрлар ҳам борки, буларда бир аниқлик йўқ. Ва бу фикрлар эски ҳаётдан янги ҳаётга қандай ўтиб олиш керак деган савол атрофида айланиб юрар, кўзимга равшан бир нарса ярқ этиб кўринмай турар. “Хотин олайми? Ишга кириб, зарурий ишлар орқасидан югурайми? Профессорискийни ташлаб кетайми? Даштга бориб ер сотиб олиб, деҳқон бўлайми? Ўша ёқларда бир деҳқон қизини топиб уйланайми? Қандай қилиб? – дея такрор ва такрор ўзимни сўроқлаб, жавоб тополмасдан турарман.

Бу нарсаларни кейин аниқлаш учун қолдираману, шаҳарни кезиб, одамларнинг турфа юзлар ва ҳолларини томоша қилиб келишга бўлган ҳирсимни қондириш учун қўзғаламан…

Зомин. Эски хотиралардан бириси.

Лицейнинг математика гуруҳида тригонометрия ва логарифмларни ўрганиб юрган вақтимда, қуйи синфлардан биридаги бир оҳукўз билан кўзларимиз тўқнашиб қолади. Шу ондан эътиборан, тенгламаларнинг тўрт томони, дафтарларнинг бошию охири, дуч келган жойи шеърий сатрлар билан қоплана бошлайди.

Ўртоғим бир дафтаримни бекитиқча олиб, туман газетаси муҳаррири бўлган амакисига кўрсатганидан кейин, таҳририятга қатнаб қоламан. У ерда каминага ажратилган ғарибгина хонадаги столимнинг устида жудаям-жудаям эскирибкетган ёзув машинкаси ва сарғайиб кетган қоғозлар туради. Қанчалик тиришмайин, у дамларни бошқалар каби ажиб дамлар сифатида хотирамда гавдалантира олмаяпман. Дераза синиғидан шамол ғувиллаб кирар, шифтдан томчи тушиб, полни чиритар эди. Очиқ-ойдин шундай эди. (Эҳтимолки, ҳозир саломатлигим дуруст эмаслигида ўша узоқ қиш кунларида ўша хонада ўтказган иш кунларимнинг ҳам асорати бордир?)

Мени ўша даргоҳга бир нарса боғлаб олганди. Устига онасининг ёки синглисининг кийимларини ҳам илиб келаверадиган ёшгина мухбир-шоир Хайрулла ва унинг китоблари. У сархуш эмаслигида ҳам тузук суҳбатдош бўлгандир эҳтимол (уни бу мақомда кўриш каминага насиб этмаган-да), лекин ман кўрган кунларда ундан эшитганим ҳикоялар, сирлар ва турфа орзулар таъсирига берилиб, ҳаёт тарзим ўзгарган, бошқа поездга ўтиб олганман. Сўзга меҳрим тушган, унинг қудратига ишончим юксалган.

Кейин, шаҳарга келиб, тўғри журналистика факултетига бош суқдим.
Илк кунларданоқ умидларим синиқлари йўлимни тўсган бўлса-да, то “халқ душмани”га чиқарилиб, ўқишдан кетишимни хоҳлаб қолишмагунича дарсларга бориб юрдим.

Кейин, бошқа поездда давом этдим.
У поезд ҳам изидан чиқиб кетганида эса, яна журналистикага қайта қолдим. Ҳозир шу ерда осуда ва тинч ҳаёт кечираяпмиз.

Хайрулла 27-июнни интизорлик билан кутарди. Бу унинг ҳар йилида энг унутилмас кун бўлиб ўтарди. Ҳозир ҳам шундай бўлсин ишқилиб. Унинг битта китоби манда қопкетган. Ўзимдамасу, лекин ундан олгандим. Кеча “Алпомиш”ни ёнидаги камбағалгина китоб дўконидан ўша китоб нусхасини топдим. Лекин бир томони янгиланган Зоминни кўргим келмаяпти, иккинчидан уёққа борсам, уйдагилар оёқ-қўлимни боғлаб, уйлантириб юборишларидан хавфсирайман )

Товуқлар қайғуси

Шаҳноза жуда яхши қиз. Жуда яхшилиги учун ҳам эшигидан совчилар аримайди. Ҳам чиройли, ҳам одобли. Айниқса, миллий атлас ва дўппиларда турса, севги изҳор қилворай дейсан. ЙЎқ, йўқ, дарҳол хаёлингизга “зулфиячи” қизлар келмасин, у шеър ҳам ёзмайди, оддий матнни шеърдек шариллатиб ўқиб бериш ҳам унга хос эмас. Жимгина юради, бирнима десаям пастгина овозда дейди. Ҳақиқий ўзбек оиласида тарбия топгани кўриниб туради. Шу қиз яқинда диплом ишини ҳимоя қилиб, олий маълумотли бўлди.

Мавзуси телевиденияда ахборотларни тарқатиш хусусинда эди. Уни диққат билан тинглаб бораётган эдим-у, ишхонасидаги раҳбарининг ўгитларидан иқтибос келтириб, шу гапни миямга қоқиб, михлаб қўйди: “Уйингдаги мушук ўлса, буни бутун маҳалла билиши шарт эмас”. Бу шуни кўрсатадики, ўша раҳбар бошчилигидаги барча ходимлар, демакки, бутун телеканал шу тамойилга биноан иш юритади.
Биз ҳар куни Башар Асад нечта одамни ўлдиргани, Хитой шахталари остида қанча кончи қолиб кетиб, энди бу ёруғ дунёга қисиқкўзлари билан боқа олмаслигдан ҳам, қайсидир Жанубий Америка давлатида қанча гектар ўрмонга ўт қўйиб юборилганию Шимолий Америкада ким кимга уйланиб, ким кимга турмушга  чиқаётганидан бохабар бўлиб турамиз. Биз эса ноҳалоллик кўрсатиб, ахборотларни, салбий ахборотларни яширамиз. Ёки, жаннатмакон диёримиз мустақил Ўзбекистонда, ҳатто қаттиқроқ жала ҳам қуймаслиги керакми?

Шу жойда бир ярми ҳазил, ярми чин воқеа эсга келади. Океанорти мамлакатидан бир меҳмон ташриф буюради юртимизга. Уни туристларга кўрсатиш учун қурилган барча томошабоп жойларимиз бўйлаб айлантирадилар, миллий таомлару миллий кийимларимиз билан сийлайдилар. Ва охирида унга нимамиз энг кўп даражада манзур бўлганлигини сўрашганида, у ёш боладек орзуланиб, сўлаги оққудек бўлиб, “Телевизорларингиз ёқди, унинг ичига кириб яшашни истадим” деган экан…
Худо кўрсатмасин-у, биздаям “қуш гриппи” тарқалса. Ўлат бўлса. Ўлган паррандаларни шартта-шартта, ими-жимида кўмиб ташлайверсак. Халқаро ҳамжамиятларни доғда қолдириб?

Лекин, Мустақил Ўзбекистоннинг мустақил товуқларида нима айб??

Ўша куни Шаҳнозанинг диплом ҳимоясида ўтириб, шуларни хаёлдан кечирдим. Лекин нафақат мен, бошқа кузатувчи талабаю ўқитувчилар ҳам бу қизгинага эътироз билдириб, уни савол билан ноқулай аҳволда қолдиришни эп кўрмадилар чоғи. Энди у қанақа журналист бўлади? Унда нима айб?..

Шармандалар

Биз тарафларда одамлар молдек ичиб олишади-да, ақллари ошиб, сиёсат бобида фалсафа сўқишга тушиб кетишади. Ва биз тарафда ичмайдиган одам йўқ. Барчалари барча кулфатлари учун ҳукуматни балогардон қилишади бир овоздан. Шундай муҳитда туғилганман. У жойларга бормай кетганимга ўн йилдан ошган бўлса ҳам, онгу шууримда оппозициячилик руҳи шаклланиб бўлган эди.

Китобларни ўқиганимда доим инқилобчи образларга ҳавасманд бўлдим. Саҳифалардаги қаҳрамонларим сувратларини айрича ардоқлар эдим. Кинолар ҳам жуда таъсирлантирар эди менинг бу берилувчан кўнглимни. Ўсмирлик йилларимнинг кўп хаёллари бирон яширин ташкилотга аъзо бўлиш дарди билан ўтган. Ёшлигимнинг тонгида зимистоний бўлиб қолганим ҳам шундандир. Атрофдагилар мен ҳақимда, “Бу албатта жувонмарг бўлиб кетади яқин орада” дейишарди. Ҳатто, баъзи қизлардан, “Шаккок фикрларингиз учун қамалиб чиққанмисиз?” га ўхшаш саволларни олганман.

Университетга келганимда мени тезда пайқашди. Аввало интернетдан фойдаланишни ўргатди ўша “дўстларим” ( ўша йилларда ҳали бизда буни, интернетдан фойдаланишни кимдир ўргатиши керак эди), бир-бир таниша бошладим. Уларни таниб олишимга кўп вақт кетмади. Бирданига фаришталар ўрнига барча туйнуклардан ўғри-қароқчилару фоҳишалар чиқиб келгандай бўлганди ўшанда. Ўшанда барча китоблар менга панд берганини англадим.

Ўзбек жамиятида ижтимоий эркинликлар пайдо бўлиши “Михаил Горбачёв баҳори” билан боғлиқ. Худди ўша даврда зиёлилар қатлами миллатпарварлик ғоялари билан майдонга чиқишди, совет тузуми истибдодига қарши курашга сафланишди. Ўша кунларда барча бир мақсад йўлида бирлашган, ватан озодлиги учун якдил бўлишган эди. Кейин Собиқ Иттифоқ парчаланди ва республика мустақилликка эришди. Кейин маҳаллий элитамиз ҳокимият учун ўзаро курашга ўтиб кетишади. Сайлов бўлиб ўтади. Унда қарийб тенгма-тенг кураш кечиб, якунда ХДП ғалаба қозонади. Отамнинг хотираларига таянадиган бўлсак, янги ҳукумат раҳбари ўз рақобатчиларига яхшигина таклифлар билан мурожаат қилган, лекин улар келиша олишмаган. Ва кейин улар ўзини мухолифат деб эълон қилишган ва мамлакат ҳудудидан чиқиб кетишган. Ўшандан бошлаб ташқарида туриб, ичкаридаги умумий аҳвол ҳақида тинмасдан танқидий мулоҳаза ва муносабатларини билдириб келишади.

Менинг бугунги мурожаатим ўша ўзини мухолифат деб атайдиган сиёсий кучларга қаратилади. Биз аграр давлатдан индустриал давлатга ўтиш босқичида эдик. Жаҳон тажрибасидан аёнки, бу ҳолатда авторитар режимдан бошқачаси ўзини оқламаган. Улар шугина ҳақиқатни тушунишмади ёки тушунишни хоҳлашмади. Тан олиш керак, вақтида улар беқиёс хизматларни кўрсатишган, хусусан, ягона ўзбек тили давлат тили мақоми сифатида қабул қилиниши айнан уларнинг саъй-ҳаракатлари эвазига бўлган. Маориф тизимидаги илк ислоҳотлар учун ҳам шу зиёлиларимиздан миннатдор бўлсак арзийди. Шу жойида албатта лекинлар бошланади...

Аввало, бугун улар қаерда? Кимдир Туркияда, кимдир Буюк Британияда, яна аллақанчалар Европа ва Океанортининг турли ҳудудларига сочилиб кетишган.

Қайта-қайта демократия талаб қилишади постиндустриал давлатларда ўтирволишиб. Ахир у жамиятлардаги сиёсий тизимлар билан Осиё, Африка ёки Жанубий Америка шароитини солиштириб, орзуларга берилишда мантиқ борми?

Улар бугун кимлар билан ҳамкорлик қилишмоқда? Партияларнинг мавжудлигини таъминлашнинг ўзи учунгина талаб этиладиган неча-неча маблағларни қандай мавҳум ташкилотлар қандай мавҳум ниятлар эвазига бериб туришипти экан?..

Умуман уларда ўзларини сиёсий мухолифат деб аташ учун МАЪНАВИЙ ҲАҚ борми? Халқ билан елкадош бўлиб, халқ ичида юришмаган бўлишса, халқнинг дардини бирга баҳам кўришмаса, муайян истиқболли дастурларига эга бўлишмаса. Ахир қандай ишонмоқ мумкин уларга, ўз ғоялари учун фидойилик қила олишмаса? Керак бўлса келиш керак. Керак бўлса, зиндонларга ётиш керак. Керак бўлса, калтаклар еб, чидаш керак. Манделани эсланг, қанча чидаган!

Биз ҳам янги даврларда яшагимиз келади...

P/S: Биз тарафлардаги арақхўрларнинг "сиёсий савиясини ошириш"да ҳормай-толмай меҳнат қилаётган, ўзларини "оташин ватанпарварлар" ёхуд "муросасиз ўтюраклар" каби алламбало турфа мақомлар билан сийлашга жазм этган, "Озодлик" ёки "BBC" минбарларидан турли холис ва нохолис чиқишлар қиладиганлар эса илло-билло сиёсий мухолифат эмас! Улар шунчаки "вазифа бажарувчилар" ҳисобланишади. Бугун танқидий муносабатлари билан аййуҳаннос солишдан тинмаётган бу бандалар, эртага буюртмачиларнинг хоҳишларига биноан мақтовлар ёғдиришга ўтиб олишлари ҳеч гап эмас.

Тамаъгирлик тизими-1

Назаримда, жамиятимизда порахўрлик шу қадар чуқур илдиз отганки, энди унга қарши курашиш буткул бесамар бир ишга ўхшайди. Гўёки, девни шишасидан чиқариб юборишган ва энди уни қайтариб яна шишага киритиш амри маҳол, умуман иложсиз ишдир эҳтимол.

Мен бу гапларни бировдан эшитиб билган эмасман.

Ҳаётнинг бу зарурати билан илк бор тўқнаш келганимга ўн йилдан ошди. Қанча ошганини аниқ эслай олмаяпману, ўшанда Тошкентда навбатдаги портлашлар юз берган, шаҳарда фавқулодда вазият жорий қилинган, кўчада қимирлаган жон борки ушланиб, махсус юк уловларига ортилиб, тегишли жойларга олиб бориб ташланаётган кунлар эди. Ҳужжатларим жойида эди. Лекин шунга қарамай, бир катакка тиқиб қўйишди, тиқишганда ҳам ҳар хил қаланғи-қасанғилар орасига киритиб юборишди. Дардимни кимга айтардим? Пойтахтда фавқулодда ҳолат бўлса… Ҳаммаёқ тўс-тўполон. Табиийки, ўша хонада бир неча кунлаб қолиб кетишга чидай олмасдим. Иш шу билан хотималандики, бошлиқнинг кўнглини топиб, бор пулимни унга топширдим, майор эса протоколни йиртиб ташлади ва кетишимга ижозат берди.
Ундан кейин ҳам кўп маротабалаб милиция таянч пунктларида “меҳмон” бўлишга тўғри келган. Ҳар сафар ҳамёнимдаги муллажиринглар жонимга оро кирарди.

Ошна-оғайниларимнинг кўпчилиги иқтисодий фаолият билан (баъзилари ташқи иқтисодий фаолият билан ҳам) шуғулланишади. Уларнинг гапига қараб ҳукм қилинса, шундай таассурот ҳосил бўладики, бизда коррупция энг авж олган тизимлар – божхона ва солиқ идоралари. Лекин, ўзим ҳали гувоҳ бўлмаганим учун, бу бўйича ёзишни кейинроққа қолдираман.

Ахир шундоғам, қаёққа қараманг, ҳар тарафда – қинғир ишлар. Масалан, ҳарбий комиссарликни олайлик. Аниқ қанча билмайману, армиядан озод бўлиш учун қанчадир бериш керак. Пулнинг аниқ миқдори армияга бориши керак бўлган болани олиб қолиш қанчалик осон ёки қийинлигига боғлиқ. Агар илинадиган бирон томони бўлса, масалан, бирон касали бўлса, майли, армиядан қолдирадиган даражада жиддий касал бўлмаганда ҳам, бу иш арзонроққа битади. Агар ҳечқанақа баҳона-ю илинж бўлмаса, қимматроққа тушади. Бундан ташқари, пулнинг миқдори, таниш-билишчиликка ҳам боғлиқ. Бу омил анча енгилликлар бериши тайин. Шуниси аниқки, медкомиссия аъзолари ҳам, военкомат ходимлари ҳам, бажонидил пора олишади.

Олий ўқув юртларида эса бу ҳолат бошидан охиригача узлуксиз давом этади. Бу ерда ҳаммаси кириш имтиҳонларидан бошланади. Бунда пора беришнинг “улгуржи” ва “чакана” тарзидаги турлари бор. Дейлик, учта фандан имтиҳон топширишингиз керак. Улардан биттасини сотиб олса ҳам бўлади. Айтайлик, она-тили ва инглиз тилидан қўрқмайсиз, тайёргарлигингиз яхши, лекин тарихдан мазангиз йўқроқ, юрагингиз пўкиллаб турипти. Борасиз-да, фақат битта тарих учун ҳақини тўлайсиз. Бу “чакана” пора бериш ҳисобланади. Аммо пулни кимга берсам ишончли бўларкан деб, эшикма-эшик юргандан кўра, “улгуржи” тарзда ишни “бош порахўр” орқали битириб қўйган маъқулроқ. Бу йўл талаба бўлишни деярли кафолатлайди.

Танлов имконияти ўқишга киргандан кейин ҳам сақланади – ёки ўқишни, ёки пул тўлашни танламоқ мумкин.
Ҳозирги кунда давлат таълим тизимида уччига чиққан порахўр ва бу жинояти учун жазоланишни хаёлларига ҳам келтирмайдиган ўқитувчилар гуруҳи пайдо бўлган. Баъзи фаъкултетларда имтиҳондан пул бермасдан ўтиш – мислсиз ҳодиса ўлароқ қабул қилинади.
Фақат имтиёзлилар ва уддабуронлар қийналмаслиги мумкин. Отаси ёки бирон қариндош-таниши институтда ишлайдиган оғайнинг бўлса, ошиғим олчи деявер. Бир оғиз илтимос билан дарсларга қатнамасдан ҳам курсдан курсга ўтавериш мумкин. Албатта, бир оқибатли шахс сифатида миннатдорчилик билдиришни ҳам унутмаслик керак. Хоразмдан бўлсанг, яхши гуручдан олиб келишингни сўрашади, қашқадарёликлар “тандир” билан иш битиришади, водийликлар мавсумга қараб мева-сабзавотлар жамланмасини тортиқ этишлари мумкин, мен эса яхши конъяк совға қилишни ёки битта ош қилиб беришни маъқул кўраман. Бу пора эмас, яхшиликкка яхшилик қайтаришдир.
Лекин шундай эски авлод вакиллари ҳам борки, улар эски ямоқ шимда юрса юрадики, асло гапингга юришмайди. Бундай “бетаъсир” домлага ректорнинг ҳам илтимоси сариқ чақа, у кимнинг ўғли бўлишингдан қатъи назар, сендан сариқ чақа ҳам олмайди, неча баҳога муносиб бўлсанг, шу баҳойингни қўйиб беради. Бу вазиятда тутиладиган ягона чора, у бечоранинг кўзини шамғалат қилиб, янги ведомост тузиш ва пул деса кўнгли ийиб кетадиган, шу кафедрадаги бошқа ўқитувчини ишга солиш орқали муаммодан қутилиш бўлади.

Бизда ҳисоб-китобни бадани орқали қилмоқ деган ғаройиб шакл ҳам бор. Табиийки, бу асосан толиба қизларга тааллуқли бўлиб, бу жараён одатда тайёрлов бўлимидан бошланади. Тайёрлов бўлимига шундай қизлар ҳам келиб қоладики, бошларида ҳеч вақо йўқ бўлса ҳам ўқишга киришни исташади. Ўқитувчи уларни зимдан суриштира бошлайди – бундай қиз баҳо эвазига кўнишга иштиёқи борми, йўқми? Аксар ҳолларда қизалоқ ўқишга киришни танлайди. Лекин у билмайдики, ҳаммаси энди бошланади – кўнган қизлар ҳақидаги ахборот биринчи курсда дарс берадиган ўқитувчиларга етказилади. Агар қиз ўжарлик қиладиган бўлса, уни имтиҳонлардан ўтказмай қийнашади – нечук тайёрловда кўнган-у, энди тихирлик қилади. Шу тариқа бу тоифа қизлар ўқишни битириб кетгунларича керак одамнинг кўнглини олиб юришга мажбур ва маҳкумдирлар.
Мен бир воқеани эшитгандим – бир қизни ўқиш давомида кўзини очиришмайди, ҳар сафар имтиҳонлардан йиқитаверишади. Уни бир профессор ёқтириб қолган, қари туллак маъсумани йўлдан уришга уринган. Қиз унга айтадиганини айтиб, қувиб солади ҳар сафар. Сессиялардан “хвост” бўлиб, қайта топшириш билан ўтиб юради. Битирув асносида уни яна йиқитишади. Охир пировард қиз кўниб қутилипти…
Лекин кўпинча бунақа ишлар тинч-тотувлик билан ҳал бўлиб кетади – хоҳласанг – кўн, кўнмасанг, ана катта кўча, билганингни қилавер, эл қатори топшириб кўр.


Ҳозирча бизнинг ҳаётимизда шу ишлар содир бўлиб турипти. Аҳвол қачон ўзгаради билмайман. Тизимларни бу тариқа ифлосликлар зангдек чиритаётир. Мен бу гапни айтишга қўрқаман – бу иллатлар йўқотилмаса, бутун мамлакатнинг ўзи йўқ бўлиб кетиши мумкин. Ислоҳотларнинг самараларини кўришдан умидворман. Ҳеч бўлмаганда тангрининг марҳаматига умид қиламан.

Талабанинг талабномаси

Ўзбек талабалари жуда кўп ўқишади. Битта фандан ўқиш учун бериладиган адабиёт ва дарсликлар шу қадар кўп бўладики, (масалан, жаҳон-адабиёти курсини олайлик, бу фандан баҳо олиш учун бир семестр давомида антик даврдан бошлаб замонавий давр адабиётигача бўлган даврни ўрганиш, ҳар бир талаба алоҳида ҳолатда ўнлаб китобларни мутолаа қилиб чиқиши зарур бўлади. Аввалку яхши эди, бу дарс 4 семестрга тақсимланиши орқали анчайин енгиллик қилинарди),  бу нарса оддий мактаб ўқувчиларини жисмоний тарбия дарсида ўнлаб километр масофани чопишга мажбур қилишдай гап. Университетдаги,  хусусан, журналистика факулътетидаги 4 йиллик ўқиш мобайнида талабалар 60 дан ошиқ курс тинглашади (бир неча йил олдин бундан ҳам кўп эди), булардан 20 таси танланган асосий касбга бевосита алоқадор, қолган фанларни эса бошқа кафедра ўқитувчилари ҳам рўзғор тебратиши учун ўқишади ва зачўт ёпишади.

Талабалар, шунингдек, жуда кўп ёзишади. Катта-катта дафтарларни тўлдириб, ўқиб берилган маърузани кўчиришади. (Дафтар ва ручка ишлаб чиқарувчи ва устига қўйиб, факулътет биноси ҳудудида сотувчилик қилувчилар ҳам рўзғор тебратиши керак). Деярли барча назорат ишлари ёзма шаклда бўлади. Саволларга уйда жавоб топиб, ёзиб келиш ҳам мумкин. Навбатдаги мантиқсизлик шундаки, ҳамманинг ёзгани бир хил бўлсаям, баҳолар ҳар хил қўйилади негадур. Ва бу баҳолар ҳамманинг олдида эълон қилинади. Бу билан бировларнинг нафсониятига тегилаверади, тегилаверади, ҳеч қайсимиз бундай қилмасликни бир сўраб қўймаймиз. Ҳамманинг олдида мақташ ҳам, танбеҳ бериш ҳам зарар келтиришини барчамиз билсак ҳам. Қолаверса ўқиш ҳар кимнинг хусусий иши бўлса. Ҳамма нарса ўқитувчи хонасида яккама-якка муҳокама қилинишини жорий этиш ҳақида ўйлаб кўрсак бўларди. Сирасини айтганда профессор талабанинг ёлланган ишчиси ҳисобланиши, маъмурият эса улар ўртасидаги воситачи ўлароқ кўрилиши керак!
Бизнинг анчагина обрўли университетимизда ўқиш учун талаба йилига анча-мунча пул тўлайди. Ётоқхона учун ҳам алоҳида. Бундай маблағ сарфлаб қўйган талаба эса ўзига алоҳида эътибор кўрсатишларини талаб этишга ҳақли.

Факулътетимизда бир ўқитувчига ўртача 12-15 талаба тўғри келади. Дарслар 35-40 талаба жамланган хонада ўтиладики, ўқитувчига яқинлашиш мутлақо иложсиз ишга айланади. Ўқитувчининг бу пайтдаги ҳолатини концерт залидаги якка хонанда ҳолатига ўхшатаман.

Бугун ҳам дарсга бориб келдим. Орқадаги бир бурчакда мудраб ўтириб келдим. Умуман, олдиндагилар ҳам, ўртадагилар ҳам мудраб ўтирадиган дарслар эди ўзиям. Формам жойида бўлса бўлди уларга, контракт пулини тўлаб қўйсам бўлди уларга, синдириб қўйган партамни жойига қўйиб қўйсам бўлди уларга, нималар ўйлаётганим, нималар хоҳлаётганим, нималар қилаётганимни билишмайдиям, кутишмайдиям…

Хиёнат ва Жазо

Жан-Поль Сартрдан нега Нобел мукофотини рад этгани сабабини сўрашганида, “Нега энди менинг номимдан олдин бошқа одам номи туриши керак?” деган экан. Бир қарашда мақтанчоқликдек кўринадими? Агар мен ҳам кўпчилик каби ўйлаганимда, хатбошини “Буюк француз ёзувчиси Жан-Поль Сартр” ёки “Экзистенциализм отаси Жан-Поль Сартр” деб бошлар эдим…
Агар у мукофотни қабул қилганида бу ҳодиса фақат ва фақат Шведция Академияси фойдасига хизмат қилган бўлурди. Лекин Сартр шу туришича буюк. Унинг номи буюк сўзи билан маънодош деса ҳам бўлар. Чунки, унда шамоллар ҳавас қиладиган ЭРКИНЛИК бор эди. У бутун умри бўйи ҳеч қандай мажбуриятга бўйин эгмаган, буйруқларга лаббай демаган, тайзиқлардан қалтирамаган, ҳалоллиги ва бошқа шахсий принципларига ўла-ўлгунича содиқ қолган. Вақтнинг хира дарёсини соҳилдан туриб кузатган. Ўзлигига хиёнат қилмаган.
Бизникилар ҳеч қачон Нобел мукофотига яқинлаша олмаслигининг сабабларидан бири шу жойда ҳам бор. Гапни айлантириб обкеламан, майлими. Охирги пайтларда метрода кўп юрадиган бўлдим. Ҳар сафар “Пахтакор” ва “Алишер Навоий” метро станциялари оралиғида дилимни хуфтон қиладиган кўргуликни кўраман. (Ҳоз, битта тутатиб келай) …


Хуллас, ўша жойда одамлар югуради. Ўзига ташқаридан боқа олмайдиган одамларнинг турли жинс ва ёшдаги тоифалари бир-бирини босгудек бўлиб югуради. Ҳа, уларнинг тезлигига, вақтни қадрлашларига гаап йўқ. Уларда айб ҳам йўқ.

Ҳар сафар метродаги шу ҳолат вақтида, чемпионатимиз эсимга тушиб, қулоғимгача қизараман. ( Бакировнинг огоҳлантиришларига нега қулоқ тутмадим-а?). Дедлайн кунлари қандай шошиб-пишиб, овқатланишларни ҳам унутиб, елиб-югуриб, чалакам-чатти гапларни териб, “бир амаллаганларим” эсимга тушади. Ишни тугатиб, твиттерга кирганда, Хушнуднинг масъулиятсизликда, “звИздалик”да айблаганларидан ранжиб, ўзимни турнирдан ташқарида деб эълон қилишим-у, кейин бу сўзимда тура олмаганларимни эслаб музтар бўламан. Каин “ижтимоийлашинглар”и билан ижтимоий ҳаётдан бездиради, Асланов “Князь жинни бўлиб қолибди” деб кулади, Тўлқин ака эса “Азизбой, ҳурлиқога гап отма!” дея огоҳлантиради. Шокиржоновга ўхшаган ҳомийлар эса, “Мукофот керакми, ёзасанн!!!” деб миннатона ва таҳдидона боқаётгандек туюлаверади. Бир ёқда биттаси, Жалоловмидией, “Мелисадан қўрқар экансанда” дея миййангни пармалайди, бир ёқда янги авлод вакиллари (каллалари ҳам янги, ишлатилмаган, “свеежииий”) ўз мухлислик дидлари билан босим юклайди. Уёқда эса, Гугусига финалга чиқаман деб ваъда бериб қўйгансан…

Ахир қандай қилиб “звИздалик” қилайинки, аслида ўзимни бир график тартиб бўйича меҳнат қилаётган қул-блогердек ҳис қилсам?
Ахир қандай ижтимоийлашайки, ижтимоий ҳаётдан улоқиб, узилиб яшаётган бўлсам?
Агар ўзимни жиннидек тутмасам, бошимга қонун-қоидалар бостириб келмайди-ми?
Агар мулоқот эҳтиёжимни қондирмасам, қонундаги жинни бўлиб қолмайман-ми?

Аввал ўзимга етгулик ўз услубим бор эди.  Босқичдан-босқичга ўтар эканман, ҳакамларга ёқиш ҳақида ўйлайдиган, улар истаган услубда ёзадиган, яъниким, уларнинг айтганини бажарадиган бўлиб қолдим. Босқичдан-босқичга ўтар эканман, бу пойгамизда ортда қолганлар олдида юзим қорая борди. Виждонимдаги тугунлар кўпая борди. Босқичдан-босқичга ўтар эканман, вижир-вижир фисқу-фасод гаплардан кўнглим озурда бўлиб, уларга жавоб қайтаришга ожиз ҳолда борардим. Тишимни-тишимга босиб борардиму қулоқларим оғрирди.
Энди мен, бу чемпионатда қатнашишга рози бўлганимни умримдаги хатолар қаторига қўшиб қўйдим. Энди, Гугусига ҳазиллашиб айтибқўйган сўзимнинг устидан чиқиш учунгина, (финалга етиб борсам, шундай шарт бор эди) “Князь” ни ўлдириб, “Граф” ни яратдим. Ўзлигимга хиёнат қилдим. Ҳаёт издан чиқди. Ундан ҳам оғир жазо шу бўлса керакки, У энди ёзганларимни ўқимай қўйган…
бу гапларни чиқарвормасам бўлмасди. энди эркиинман

КИБР КЎРГАЗМАСИ

Бу ҳаётда яшашнинг шарти муттасил рўй берадиган йўқотишлар азобига бардош бериш экан...

Ҳафсалани пир қилишга шошилманг, сизга йиғлоқи новелла ўқиб беришга ҳавасманд бўлганим йўқ. Унақасини ёзолмасман ҳам. Ахир, ёш ва соғлом одам нега тушкун бўлиши мумкин.
Негадир кўпчилик каминани фақат ғамгин ва тушкун нарсалар ёзиб юради деб ўйлайди. Ҳатто, мени қандайдур ғаламис деб шубҳаланадиганлар ҳам бор..
Ахир тақдир мени яхшигина сийлади, яшаш учун оғир курашлар нима эканини билмадим, жудаям ночор аҳволларда қолганим йўқ, кўплаб яхши одамларни учратдим. Аммо вақти-вақти билан шаънимга ҳарсангтошлар улоқтиришганиям бор гап. Агар ўша одамлар қилган ишлари учун яхшигина жавоб қайтмаслигидан умидвор бўлган эрсалар, бу росалигам соддалик бўлур эди, камина ҳам қўлимга илинган тошчаларни отиб қолганман.

Шунчаки, ўтмишни хотирлашим билан умум томонидан қабул қилинишича инсон юраги жойлашган мана шу кўксим қайноқ қийноқларқа тушади. Ва шундай ғамгин гаплар ёза бошлайман.

Мен бу дунёда яшаб муттасил йўқотишларга мустаҳиқ этилдим. Бунинг афсусини тўла ифодалай олган ҳолатни учратган эмасман. Менинг афсусим бу ер юзида қолувчи сўнгги одамнинг ҳечким тингламайдиган пушаймонига тенгроқ янгроқ бўлар балки. Шунда мен Ахилл каби ғазабланаман, лекин эски дунёга ўт қўймайман, чунки шундоғам кўп кўприкларни ёқиб юборганман…

Лекин ўзимни афсусланмасликка, ачинмасликка ўргатишим керак.
Кириш қисми учун шунча кўп вақт сарфлаб юборганимга сабаб, бу киришнинг ўзича муҳимлиги эмас, муҳими бу сафсаталарнинг аслида рўй-ростлигига ишонишга тайёрлаш эди.
Агар биров сўраб қолса, абадий шундай яшашга тайёрлигимни айтардим:

1989 йил бошланганди. Тянъанъминъ майдонидаги талабалар қирғинига оз қолган, Абдулла Орипов мадҳия учун шеър ёзаётган, одамлар туман марказига транспортда боришни орзу қилишаётганди. Форс қўлтиғида Катта Буш уруш олиб бораётганди.
Ўша қор кўп ёққан қиш кечасида мен келганман. (Ўша тунда отам 40 км масофани яёв юриб ўтган экан)

Мен дунёни ўзгартириш учун келганим йўқ, бу иш учун битта одам қанчалар ожиз…
1998 йил ҳали тугамаганди. Бу пайтда Францияда ўтган ЖЧни томоша қилгандик. Абдулла Орипов кичик тўртликлар ёзишга ўтганди. Одамлар энди туман маркази билан уяли телефон воситасида боғланишни орзу қила бошлашувди. Океанортида эса Кичик Буш ҳокимият тепасига яқинлашиб келаётганди.
Мен мактабга қатнашни хоҳламай қўйгандим. Ўзимни ўзгартириш ташвишига тушиб, нима учун келганим ҳақидаги саволга “Одамларни хафа қилиш учун” деб жавоб топгандим.

Кейинроқ йилларни ҳисобламай қўйдим. Чунки вақтни сезмасдим. Воқеликдан ташқарида яшаётган каби йиллар бўйлаб сайр қилардим, гоҳ тепага, гоҳ пастга. Параллел-перпендикуляр…

Ҳаёт кўз-онгимдан худди ёмғир каби енгил ва силлиқ оқиб ўтарди. Мен бошимни эгиб, фақат оёқларимнинг учига қараб яшардим, зеро бу менинг ўйланмаслигимга ёрдам берарди. Бу худди бошқаларга ботир кўриниш учун қўпол бўлишга мажбурлик ёки нафосатли кўриниш учун қўрқоқ аталишдан бирини танлаш мажбуриятига ўхшарди. Ортиқча одамнинг қисмати ғойиб бўлишдир. Ҳозир иложи борича самимий ёзишга ҳаракат қиляпману, лекин ундан олдин самимий яшаб қўйганман.

Агар биров сўраб қолса абадий шундай яшашга тайёрлигимни айтаман.
Яна неча йил яшашимни билмайман. Муҳими сиҳат-саломатли ва руҳий хотиржамликда ўтказсам бас бу узайтирилмайдиган муҳлатни. Шу шаҳардан ташқарига чиқмасам ҳам майли. Боғчамда тер тўкишдан бошқа ерда ишлаш заруратидан халос бўлсам. Жума кулари масжидга бораман. Йилда бир неча марта бозорга ва стадионга тушаман. Ҳар ойда журналимни, ҳар ҳафта газеталаримни олиб турсам кифоя.

Ёлғизлик дарди юрагимни сиқувга олганида, у билан гаплашиш учун қабристонга бораман. Қолган вақтни мени умидсизликдан ҳимоя қилувчи урф-одатлар маросимида ўтказаман. Баъзан бетайин кунларда анҳор бўйига тушаману сувга тикилганча соатлаб ўтираман…

.

Учинчи йўл

Талабалигимнинг илк чоғларида, 2005 чи йил кузида, талабалар шаҳарчасида шаҳарчани янгидан қуриш учун умумталабалар сафарбарлиги эълон қилинган даврда ҳали одамлар билан бирга, кўча-кўйда овқатланишдан тортинмайдиган пайтларим эди. Ҳар куни тушгача талабалар армияси қатъий тартибда меҳнат қилар ва кейин овқатланиб келиш учун қўйиб юборилар эди. Гуруҳ-гуруҳ бўлиб шу атрофдаги арзон ошхоналарга жўнар эдик. Тежамкорлар “ўзбекча”, чўнтаги бақувватроқлар “америкача” тушлик қилишарди. Гамбургерни ҳам, гуммани ҳам ўша пайтда еб кўрганман.
Котлет грилда қовурилса бургер бўлади. Булка ичига котлет тиқилса, гамбургер дейишади буни. Миллий маҳсулотимиз гумма 50 сўм бўлгани ҳолида, ўшандай гамбургерларни 10 баробар нархида сотиб олардик. Кейинчалик, “Fast Food” нинг турли-туманлари чиқиб кетди. Гамбургер ичига яна маза-матрасиз пишлоқ қўйилса, чизбургер бўлади. Унинг ўрнига тўқсариқ пишлоқ қўшилганда эса, “Чеддер мелт” тайёр деяверинг. Энг оддийси сендвичдан тортиб, “Субмарина” га ўхшайдиган узунчоқ “Суб”, ҳар куни Бунёднинг жонига оро кирадиган лаваш-у Америка тимсолларидан бирига айланган қўшгамбургергача.
Қўшгамбургерда ҳамма нарса қалаштириб ташланган, очиқ-ошкоралик (ичида нимаики бўлса ўзига жалб этиб, кўриниб туради), америкача иштиёқ ва америкача омилкорлик (бир йўла бир порцияда икки гамбургер егандек бўласан), америкача исрофгарчилик ва америкача бефаросатсизлик ҳам, ва буларнинг баридан келиб чиқадиган америкача аҳмоқоналик ўз ифодасини топган.
Қўшгамбургер еяётганингизда, уни оғизга сиғдираман деб хунук бир очкўзликни кўз-кўз этишингизга тўғри келади. Котлетлар ва кесилган пиёз доирачалари чиқиб кетади агар лабларингиз ҳали бу таомга мослашмаган даражада бўлса, қайла бармоқларингизга томади, юзингиз булғанади.
Ўзбекистон эса гумма ва пирожкалар мамлакати. Гуммаларда ҳам кўп маънолар бор, ўзбекларнинг борига қаноат қилиш хусусияти айниқса ҳаммага қўл келади. Уни иситиш, ҳатто чўнтакда олиб юриш мумкин. Алдашга асосланган миллий иштиёқ ундадир мужассам. Мен ичидаги масаллиғи хамиридан кўп бўладиган гуммани учратишни орзу қилардим ҳамиша. Гуммада халқимизнинг ишонувчанлиги ҳам акс этади. Уни сотиб олаверасан, ичида нима борлигини эса билмайсан, яхши бўлишига ишонасан.
Мен ҳозир бу икки таомдан нарироқ юраман.

Сиз ҳақингизда

Бу сафар кириш сўзни кўп чўзмайман. Кеча твиттерда ҳамма ўз вилоятидаги овқатларни мақташга тушибкетганида бошланди хуллас ҳаммаси. Ва бошқа кўп масалаларга ҳам туртки бўлди кейин бу.

Яна ўша “қайнота”, яна ўшандай ёқимсизлик билан хитоб қилади: “Вилоятингиздаги ватанпарварликни неча фоиз деб ҳисоблайсиз?” Бу суллоҳ ватанпарварликни ҳам, нисбийликни ҳам, математика нима-ю кўнгил нима эканини ҳам билмасдан ўлиб кетишига ачинаман.

Ватанпарварлик ҳақида ватан мустақилликка эришган кунларда ҳеч нимани англамаган, яъни, қандай кураш ва изтироблар билан бу неъмат қўлга киритилганига гувоҳ бўлмаган, шу сабабдан бу неъматни етарлича қадрлай олмайдиган бир бенаводан объектив қарашларни кутмаслигингиз кераклиги ҳақида огоҳлантириб қўяйин.

Инсоният пайдо бўлибдики, одамларни “бизникилар” ва “бегоналар”га ажратиш давом этиб келади. “Бизникилар” – бу шундай ижтимоий гуруҳки (қабила, уруғ, тоифа, диндошлар, тенгдошлар, ишдошлар), одам улар билан бир бутунлигини ҳис этиб, уларнинг олдида ўзини бурчли ҳисоблайди. “Бегоналар”га нисбатан эса бундай масъулиятни ҳис ҳам этмайди, зиммасига ҳам олмайди.

Албатта, умумўзбек қадриятлари мавжудлигини инкор этиб бўлмайди. Маънавиятшунослик дарсларида ҳамиша биринчи галда кўз-кўз қилинган меҳмоннавозлик хусусиятларимиз, ҳар куни ҳар ерда гувоҳ бўладиганимиз болажонлигимиз, қон-қонимизга сингиб кетган ҳалоллик, бағрикенг миллатлигимиз, Алпомиш-у Темур авлоди эканимиз – ҳамма-ҳаммаси умумўзбек қадриятлари саналади. Ватан, Ўзбекистон ва ўзбеклар – шубҳасиз жамловчи, яхлит тушунчалардир. Бу қадриятлар азал-азалдан бешикданоқ онгларимизга сингдирилган ва сингдирилишда давом этажак. Шу билан бирга оммавий ахборот воситалари, таълим тизими, бадиий адабиётлар воситасида ҳам кенг тарғиб қилинади бу тушунчалар. Бироқ кузатишлар шуни кўрсатадики, бу юксак қадриятлар аксарият қуруқ ваъзхонликдан иборат бўлиб, бирмунча мавҳум ҳисобланади. Аслида эса муайян ўзбек ўз миллатдошини “бизникилар” гуруҳининг тенг ҳуқуқли аъзоси сифатида қабул қилмайди. Гап билан амалиёт ўртасида жуда катта фарқ мавжуд. Тасаввур қилинг, “Ватанингизни севасизми?” мавзуида сўровнома ўтказсак, барча баралла овоз билан ўз изҳорларини бошлаб юбориши тайин. Лекин бунинг ўрнида, “Фарзандларингизни қандай тарбияламоқдасиз?” саволи бўлганида, “ватанпарварлик руҳида” кўринишидаги жавобни учратгунча анча уринган бўлур эдик…

Яна шундай тасаввурларим борки, кўпчилик ўзбеклар Ўзбекистон деганда унинг серқуёш жаннатмакон ўлка экани, тарихий обидаларини, кундалик турмуш тарзини назарда тутадилару, бироқ бошқа миллатдошларини хаёлларига ҳам келтирмайдилар, бу ўринда шунга ўхшашроқ шиорнамо гапни келтириш мумкин: “Менинг (ёки яқин қариндош-уруғларимнинг) манфаатлари бошқа барча ўзбеклар манфаатларидан устун туради”. Шунингдек, биз ўзбеклар, жиноятчи, албатта жазосини олиши керак деб ҳисоблаймизу, лекин қариндош-уруғларимиздан бири қамалиб қолса, уни қилмишига яраша жазо олишидан сақлаб қолиш учун қўлимиздан келадиган ишларнинг ҳаммасини қиламиз. Ёки, “Ватанни албатта ҳимоя қилиш керак, бироқ арзанда ўғил ҳарбий хизматни хоҳламаса, уни уйда олиб қолиш уятли иш эмас”...

Турди Фароғий “Тор кўнгилли беклар…” ида “Тўқсон икки бовли ўзбек эли тенглик қилинг…” деб ёзганига икки ярим асрдан ошаяпти. Бироқ чор-атрофга назар солсак, вазият ҳамон ўзгармагани кўринади. Энг ташвишли томони, бундай тор маҳаллийчилик ва қариндош-уруғчилик, катта авлодда ҳам, ўрта авлодда ҳам, айниқса ташвишлантирарлиси ёшлар орасида ҳам кенг урф бўлганидир. Натижада, “масъулият миқёси” асосан оила аъзолари ва ёр-биродарларнигина қамрайди. Бутун мамлакат, Ватан эса кўпинча баландпарвоз гап-сўзлар бўлиб, деярли жиддий таъсир кучига эга эмас. Бундай “масъулият миқёсларининг торлиги”, фуқаролик ҳиссиётининг йўқлигига, фуқаролик ҳиссиётсизлиги эса ижтимоий муаммоларга (электренергия қуввати ва сувни тежаш, атроф-муҳитни ифлосламаслик, талабаларнинг кўплаб ҳуқуқлари бузилиши каби барча учун тегишли масалаларда) бефарқлик билан қарашга олиб келади. Оқибатда, жамият ҳам, унинг ҳар бир аъзоси ҳам зиён кўради. Энди одамлар “Қанчалар ҳотамтой, мард, бой-бадавлат, сўзамол, обрў-эътиборли, уддабурон эканимни қўни-қўшнилар, узоқ қариндош-уруғлар, ҳамқишлоқлар, меҳмонлар, (демакки шунчаки "бегоналар") кўриб қўйишсин!” қабилида иш тутишади. “Агар ҳасад қилсалар, аламдан ёрилиб ўлмайдиларми менга деса” деган мулоҳазалар ҳам йўқ эмас. Шунинг учун ҳам аҳолиси бадавлат қишлоқдаги уйлар кошонадан сира қолишмаса-да, ҳамма юрадиган марказий кўчалари ёзда чангиб, қишда балчиғи чиқиб ётади. Ёки, шаҳарлардаги кўпқаватли уйларнинг йўлаклари ва ҳовлилари ахлатхонадан фарқ қилмайди. Умумий фойдаланиш жойларида ҳам шунга ўхшаш аҳвол.

“Бизникилар” ва “бегоналар” омили келтирадиган кулфатларимиз шу қадар кўпки, ҳали-ҳамон бизда чин ватанпарварлик туйғулари шакллана олмайди.

Шундай маҳаллийчилик туфайли, "ғарблик курсдошларим"га алоҳида, "шарқлик курсдошларим"га алоҳида чойхона қиламан.

Шундай маҳаллийчилик туфайли қайси университетда қайси вилоятлик ректор ёки проректор бўлса, шу ердаги талабалар миқдори ҳам шу омилга мутаносиб бўлади.

Шундай маҳаллийчилик туфайли, масалан, қўқонликлар Бухородан келин қилмайдилар (ва бунга мисоллар биттагина эмас, юзтагина эмас, мингтагина ҳам эмас).

Қандай шов-шувли жанжал ўйлаб топсам экан деб ўтирган кунларимдан бирида, бу қийшиқ бошимга, буларнинг ҳаммасига ўша алмусоҳдан қолган тариқатлар сабаб эмасмикан деган фикр келиб қолди. Қўқон хонлигининг асосчиси Яссавий, Бухоро амирлигиники Нақшбандий, Хивада Кубро…

Нима демоқчилигимни, нималар демоқчилигимни бу учала таълимот билан яхшилаб танишсангиз билиб оласиз. Мен ҳаммангизнинг саволларингизга жавоб берадиган даражада аҳмоқ эмасман :D

Jurnalistdan hech kim qo`rqmaydi!

Hozir, dedlaynga bir soat nari-berisi vaqt qolganida, kursdoshlarim davrasida, yakunlangan semestr g`iybatini tinglab, o`tgan kuni tug`ilgan kunimda sovg`a qilingan “Arsenal” formasiga burkanib, shiringina bo`lib o`tiribman. O`z bekorchixo`jaligim bilan ko`p maqtansamda, shu kungacha bir satr yozishgayam imkonim bo`lmagandi. Mendeleyev emasmanki, u tushlarida jadval tuzgan kabi, men ham uxlayotganimda blogpost uchun mavzu topa olsam. Yoki, Chaykovskiyga o`xshab, faqat tushlarimda ijod qilib chiqsam. Lekin, shunday qor ko`p yoqqan qish kunlarining birida, qalovini topib, qor yondirish mumkinligi haqidagi matalni eslab, o`zimga dalda beraman va yozishga kirishaman. Ushbu blogpost mavzusini davramizda kechayotgan suhbat belgilab berdi.

Ikki yil muqaddam, darslaridan birida, twitter va jurnalistika olamiga ma`lum-u mashhur “qaynotamiz” “Jurnalistdan hamma, hattoki hammani qo`rqitadigan jonajon militsiyamiz ham qo`rqadi” deb qo`ygan edi.

To`g`ri, balki yaqin o`tmishda yozuvchi-jurnalistlar mahalla mirshablarini qo`rqitar darajada bo`lmasada, undan keyingi o`rinda turadigan shaxs hisoblangandur ham. Unga ham xuddi hokimiyat vakiliga qulluq qilgandayin hurmat bajo keltirishgan, xuddi xosiyatli bir tushni ardoqlagandayin, uni ham ardoqlashgan bo`lsa bordir. Shuningdek, uning shaddod qalami ostidan nimaiki chiqsa, yutoqib o`qir  edilar-da!..

O`sha muborak zamonlarda jurnalistlar azbaroyi jonkuyarlik bilan yonib-yonib, muvaffaqiyat uchun tirishgandir deb o`ylaysizmi? Xuddi shu so`zlar lotin imlosida yozilayotgani qanchalik haqiqat bo`lsa, ijodkor toifasi qanchayin dangasa xalq ekani shu qadar ayonku!?

Jurnalistdan nega hech kim zig`ircha qo`rqmasligi uyoqda tursin, hatto mensimay qo`ygan? Umuman, jurnalist deganda kim keladi ko`z o`ngingizga? O`n yillar oldin esa, yana bir o`qituvchi opamiz, jurnalistlar uchun ideal qiyofa sifatida Gi de Mopassanning “Belami”sini taklif qilgandi. Ha, albatta undan, dresskod uchun namunaviy jihatlarni qabul qilish ham mumkin, lekin, bizda na yuksak martabali tadbirlar va na fransuzcha uslubda kiyinish imkoniyati bor. Niyat bordiru, imkoniyat yo`q :)

“Jurnalistik tekshiruv”dan dars o`tgan aka esa, tekshiruv o`tkazayotgan jurnalistning xarajatlari, masalan morg qorovuliga ataydigan choychaqasi yoki, Samarqandga borib, yashab, ishlab, qaytish davomidagi sarflarini tahririyat qoplaydimiligini so`raganimda, “Yo`q” degan..

Endi tasavvur qiling, derazadan qarab, ikki yillardan beri yangisiga almashtirilmaydigan, anchadan beri ximchistka ko`rmagan syurtigiga o`ranib, gonorarini tushlik va yo`lkiraga sarflab tugatishdan tiyilgan kamsuqumgina qahramonimiz yayov o`tib bormoqdaligini ko`rib qoldinggiz. “Qoch, jurnalist kelmoqda!” deb, qo`rqqaninggizdan eshik-derazalarni ichkaridan tambalab olishingizni esa, men tasavvur qila olmaymanku.

Xullas, "to`rtinchi hokimiyat" deb iddao qiladiganimiz jurnalistikaning ahvoli tanqiddan tuban. Faqat o`zimizgina muqaddas deb biladigan kasbi-korimiz, boshqa hammaning ko`ziga ta`magirlik, yugurdaklik va tekinxo`rlik sifatida ko`rinadigan bo`lib qolgan. To`g`ridan ham, bu kasb bir tiyinga qimmat.  Chiqaradigan gazetalarimiz ham bir tiyinga qimmat - makalatura bo`lishga yaraydi xolos. Yozadiganlarimizdan birovga bir tiyinlik foyda bo`lmaydi - na biron narsani ko`tarib chiqa olamiz, na bir ojizona ovozimiz bilan hurib qo`yib, bironnimani o`zgartira olamiz. Aslanov-u Muxrim va Diyorlar "Chempion" va "Stadion"da shuncha yozib, bironta orzusiga erishish tugul, birgina taklifi haqida kimdur jiddiy o`ylab ko`rdimi? Kimdadur hafsala qoldimi?.. 
Qolaversa, fakul`tetlarimizda shunday lo`ttiboz, qo`rqoq va saviyasiz o`qituvchilar dars o`tishi esa, muhitni yomonlashtirgandan-yomonlashtiradir.

Avlodlar ketidan avlodlar kelaveradi, avlodlar ketidan avlodlar kelib shu botqoq muhitga qulayveradi.