Назаримда, жамиятимизда порахўрлик шу қадар чуқур илдиз отганки, энди унга қарши курашиш буткул бесамар бир ишга ўхшайди. Гўёки, девни шишасидан чиқариб юборишган ва энди уни қайтариб яна шишага киритиш амри маҳол, умуман иложсиз ишдир эҳтимол.
Мен бу гапларни бировдан эшитиб билган эмасман.
Ҳаётнинг бу зарурати билан илк бор тўқнаш келганимга ўн йилдан ошди. Қанча ошганини аниқ эслай олмаяпману, ўшанда Тошкентда навбатдаги портлашлар юз берган, шаҳарда фавқулодда вазият жорий қилинган, кўчада қимирлаган жон борки ушланиб, махсус юк уловларига ортилиб, тегишли жойларга олиб бориб ташланаётган кунлар эди. Ҳужжатларим жойида эди. Лекин шунга қарамай, бир катакка тиқиб қўйишди, тиқишганда ҳам ҳар хил қаланғи-қасанғилар орасига киритиб юборишди. Дардимни кимга айтардим? Пойтахтда фавқулодда ҳолат бўлса… Ҳаммаёқ тўс-тўполон. Табиийки, ўша хонада бир неча кунлаб қолиб кетишга чидай олмасдим. Иш шу билан хотималандики, бошлиқнинг кўнглини топиб, бор пулимни унга топширдим, майор эса протоколни йиртиб ташлади ва кетишимга ижозат берди.
Ундан кейин ҳам кўп маротабалаб милиция таянч пунктларида “меҳмон” бўлишга тўғри келган. Ҳар сафар ҳамёнимдаги муллажиринглар жонимга оро кирарди.
Ошна-оғайниларимнинг кўпчилиги иқтисодий фаолият билан (баъзилари ташқи иқтисодий фаолият билан ҳам) шуғулланишади. Уларнинг гапига қараб ҳукм қилинса, шундай таассурот ҳосил бўладики, бизда коррупция энг авж олган тизимлар – божхона ва солиқ идоралари. Лекин, ўзим ҳали гувоҳ бўлмаганим учун, бу бўйича ёзишни кейинроққа қолдираман.
Ахир шундоғам, қаёққа қараманг, ҳар тарафда – қинғир ишлар. Масалан, ҳарбий комиссарликни олайлик. Аниқ қанча билмайману, армиядан озод бўлиш учун қанчадир бериш керак. Пулнинг аниқ миқдори армияга бориши керак бўлган болани олиб қолиш қанчалик осон ёки қийинлигига боғлиқ. Агар илинадиган бирон томони бўлса, масалан, бирон касали бўлса, майли, армиядан қолдирадиган даражада жиддий касал бўлмаганда ҳам, бу иш арзонроққа битади. Агар ҳечқанақа баҳона-ю илинж бўлмаса, қимматроққа тушади. Бундан ташқари, пулнинг миқдори, таниш-билишчиликка ҳам боғлиқ. Бу омил анча енгилликлар бериши тайин. Шуниси аниқки, медкомиссия аъзолари ҳам, военкомат ходимлари ҳам, бажонидил пора олишади.
Олий ўқув юртларида эса бу ҳолат бошидан охиригача узлуксиз давом этади. Бу ерда ҳаммаси кириш имтиҳонларидан бошланади. Бунда пора беришнинг “улгуржи” ва “чакана” тарзидаги турлари бор. Дейлик, учта фандан имтиҳон топширишингиз керак. Улардан биттасини сотиб олса ҳам бўлади. Айтайлик, она-тили ва инглиз тилидан қўрқмайсиз, тайёргарлигингиз яхши, лекин тарихдан мазангиз йўқроқ, юрагингиз пўкиллаб турипти. Борасиз-да, фақат битта тарих учун ҳақини тўлайсиз. Бу “чакана” пора бериш ҳисобланади. Аммо пулни кимга берсам ишончли бўларкан деб, эшикма-эшик юргандан кўра, “улгуржи” тарзда ишни “бош порахўр” орқали битириб қўйган маъқулроқ. Бу йўл талаба бўлишни деярли кафолатлайди.
Танлов имконияти ўқишга киргандан кейин ҳам сақланади – ёки ўқишни, ёки пул тўлашни танламоқ мумкин.
Ҳозирги кунда давлат таълим тизимида уччига чиққан порахўр ва бу жинояти учун жазоланишни хаёлларига ҳам келтирмайдиган ўқитувчилар гуруҳи пайдо бўлган. Баъзи фаъкултетларда имтиҳондан пул бермасдан ўтиш – мислсиз ҳодиса ўлароқ қабул қилинади.
Фақат имтиёзлилар ва уддабуронлар қийналмаслиги мумкин. Отаси ёки бирон қариндош-таниши институтда ишлайдиган оғайнинг бўлса, ошиғим олчи деявер. Бир оғиз илтимос билан дарсларга қатнамасдан ҳам курсдан курсга ўтавериш мумкин. Албатта, бир оқибатли шахс сифатида миннатдорчилик билдиришни ҳам унутмаслик керак. Хоразмдан бўлсанг, яхши гуручдан олиб келишингни сўрашади, қашқадарёликлар “тандир” билан иш битиришади, водийликлар мавсумга қараб мева-сабзавотлар жамланмасини тортиқ этишлари мумкин, мен эса яхши конъяк совға қилишни ёки битта ош қилиб беришни маъқул кўраман. Бу пора эмас, яхшиликкка яхшилик қайтаришдир.
Лекин шундай эски авлод вакиллари ҳам борки, улар эски ямоқ шимда юрса юрадики, асло гапингга юришмайди. Бундай “бетаъсир” домлага ректорнинг ҳам илтимоси сариқ чақа, у кимнинг ўғли бўлишингдан қатъи назар, сендан сариқ чақа ҳам олмайди, неча баҳога муносиб бўлсанг, шу баҳойингни қўйиб беради. Бу вазиятда тутиладиган ягона чора, у бечоранинг кўзини шамғалат қилиб, янги ведомост тузиш ва пул деса кўнгли ийиб кетадиган, шу кафедрадаги бошқа ўқитувчини ишга солиш орқали муаммодан қутилиш бўлади.
Бизда ҳисоб-китобни бадани орқали қилмоқ деган ғаройиб шакл ҳам бор. Табиийки, бу асосан толиба қизларга тааллуқли бўлиб, бу жараён одатда тайёрлов бўлимидан бошланади. Тайёрлов бўлимига шундай қизлар ҳам келиб қоладики, бошларида ҳеч вақо йўқ бўлса ҳам ўқишга киришни исташади. Ўқитувчи уларни зимдан суриштира бошлайди – бундай қиз баҳо эвазига кўнишга иштиёқи борми, йўқми? Аксар ҳолларда қизалоқ ўқишга киришни танлайди. Лекин у билмайдики, ҳаммаси энди бошланади – кўнган қизлар ҳақидаги ахборот биринчи курсда дарс берадиган ўқитувчиларга етказилади. Агар қиз ўжарлик қиладиган бўлса, уни имтиҳонлардан ўтказмай қийнашади – нечук тайёрловда кўнган-у, энди тихирлик қилади. Шу тариқа бу тоифа қизлар ўқишни битириб кетгунларича керак одамнинг кўнглини олиб юришга мажбур ва маҳкумдирлар.
Мен бир воқеани эшитгандим – бир қизни ўқиш давомида кўзини очиришмайди, ҳар сафар имтиҳонлардан йиқитаверишади. Уни бир профессор ёқтириб қолган, қари туллак маъсумани йўлдан уришга уринган. Қиз унга айтадиганини айтиб, қувиб солади ҳар сафар. Сессиялардан “хвост” бўлиб, қайта топшириш билан ўтиб юради. Битирув асносида уни яна йиқитишади. Охир пировард қиз кўниб қутилипти…
Лекин кўпинча бунақа ишлар тинч-тотувлик билан ҳал бўлиб кетади – хоҳласанг – кўн, кўнмасанг, ана катта кўча, билганингни қилавер, эл қатори топшириб кўр.
Ҳозирча бизнинг ҳаётимизда шу ишлар содир бўлиб турипти. Аҳвол қачон ўзгаради билмайман. Тизимларни бу тариқа ифлосликлар зангдек чиритаётир. Мен бу гапни айтишга қўрқаман – бу иллатлар йўқотилмаса, бутун мамлакатнинг ўзи йўқ бўлиб кетиши мумкин. Ислоҳотларнинг самараларини кўришдан умидворман. Ҳеч бўлмаганда тангрининг марҳаматига умид қиламан.
Комментариев нет:
Отправить комментарий